Ὁ τίτλος δὲν ἀποκλείει καὶ τὴν γυναῖκα, ἐφόσον διαθέτει τὸ βασικὸ συστατικὸ ποὺ ἐμπεριέχεται στὴν ἐτυμολογικὴ βάση τοῦ ὀνόματος τοῦ ἀνδρός: τὴν ἀνδρειοσύνη. Ὑπῆρξαν γυναῖκες πολιτικοὶ ποὺ ἀνα­δείχθηκαν ἀνδρειότερες τῶν ἀνδρῶν, ὅταν εὑρέθηκαν πρὸ κρισίμων στιγμῶν.

Σήμερα ὑπάρχει δικαιολογημένα μιὰ ἀπαρέσκεια πρὸς τὴν πολιτική. Πάμπολλοι τῆς γυρίζουν τὴν πλάτη. Τὸ νὰ νομίζουν ὅμως αὐτοὶ οἱ «ἀντιπολιτικοὶ» ὅτι μπορεῖ νὰ ὑπάρξει ὀργανωμένη κοινωνικὴ ζωὴ χωρὶς πολιτι­κούς, εἶναι τόσο ἀφελὲς ὅσο καὶ νὰ τὸ πιστεύεις ὅτι μπορεῖ νὰ διασκίσει ἕνα πλοῖο τὸν ὠκεανὸ χωρὶς καπε­τάνιο καὶ χωρὶς πλήρωμα. Οἱ κοινωνίες δὲν εἶναι «Με­θυσμένα καράβια», γιὰ νὰ θυμηθοῦμε τὸν Ρεμπώ.

Ἄς τὸ ποῦμε κι ἀλλοιῶς: Τὸ νὰ θελήσεις νὰ δημιουρ­γήσεις πολιτικὴ χωρὶς πολιτικοὺς εἶναι κάτι ποὺ παρα­πέμπει στὸν κατοχικὸ καφὲ ποὺ φτιαχνόταν μὲ καβουρδισμένα ρεβύθια. Δὲν θὰ πῶ ὅτι οἱ πολιτικοὶ εἶναι ἀναγκαῖο κακό. Εἶναι ὅμως κάτι ἀναγκαῖο καὶ ἀπὸ ἐμᾶς ἐξαρτᾷται -κι ἐννοῶ τὸ corpus τῶν πολιτῶν-, ἂν αὐτὸ θὰ εἶναι καλὸ ἢ κακό. Ὁ πολιτικὸς εἶναι μία σύνθετη ἔννοια, περισσότερο πολύπλευρη καὶ πολυεπίπεδη ἀπ’ ὅ,τι ἡ ἔννοια τοῦ τεχνοκράτη. Ὁ τεχνοκράτης ἔχει -συνήθως- μιὰ μονόπλευρη κατάρτιση· ὁ πολιτικὸς πρέπει νὰ εἶναι «πολυόμματος» καὶ «τηλεδερκής». Νὰ βλέπει παντοῦ καὶ μακριά.

Οἱ τεχνοκράτες εἶναι σὰν τοὺς μουσικούς της ὀρχή­στρας. Ὁ πολιτικός, καὶ μάλιστα ὁ ἡγέτης πολιτικός, πρέπει νὰ εἶναι σὰν τὸν διευθυντὴ τῆς ὀρχήστρας. Νὰ ξέρει κατὰ πρῶτο λόγο νὰ συντονίζει, νὰ συγχρονίζει, νὰ ἐμπνέει, νὰ μεταδίδει παλμό, ἔτσι ποὺ κάθε μέλος τῆς ὀρχήστρας νὰ μπορεῖ νὰ δίδει τὸν καλύτερό του ἑαυτό. Δὲν εἶναι ἀπαραίτητο ὁ πολιτικὸς νὰ ἔχει εἰδικὲς γνώσεις ἐπὶ ἑνὸς ἀντικειμένου. Ὀφείλει πάντως νὰ εἶναι σὲ θέση νὰ κατανοεῖ τὴ φύση ἑνὸς προβλήματος καὶ νὰ διαισθάνεται ποιά ἀπὸ τίς προτεινόμενες λύσεις εἶναι ἡ καλλίτερη. Κυρίως σὲ μακροχρόνια διάσταση.

Μὲ ἄλλα λόγια ὁ καλὸς πολιτικὸς εἶναι ὁ ἄνθρωπος τῶν σωστῶν ἐπιλογῶν καὶ στὸ θέμα τῶν ἀποφάσεων καὶ στὸ θέμα τῶν συνεργατῶν. Πιθανῶς, ὁ Ἰουστινιανὸς νὰ ἔμενε -παρὰ τὴν ἐργατικότητά του- μία μετριότητα, ἂν δὲν εἶχε τὸ προσὸν τῆς ἐπιλογῆς καλῶν συνεργατῶν. Ἔχω χαρακτηρίσει σὲ ἕνα βιβλίο μου («Ἡ Αὐτοκρατορία τῆς Κ/Πόλεως») τὴ βασιλεία του ὡς ἐποχῇ τῶν μεγάλων ὀνομάτων καὶ τῶν μεγάλων ἔργων.

Μὲ τὰ παραπάνω θέλω νὰ πῶ ὅτι ἂν σήμερα  πέσαμε τόσο χαμηλά, εἶναι γιατί δὲν βλέπαμε ὑψηλὰ ἀλλὰ προ­σηλώναμε τὸ βλέμμα στὰ χαμηλά. Οἱ ἀετοὶ ἔχουν τὸ προνόμιο τοῦ ὕψους. Ἀλλ’ ἐμεῖς δὲν θέλαμε ἀετούς· θέλαμε «ἀητονύχηδες». Θέλαμε ἀνθρώπους «τοῦ χεριοῦ μας». Κι ἔτσι σήμερα αὐτοὶ οἱ «ἄνθρωποι τοῦ χε­ριοῦ» ἔχουν ἁπλώσει τὸ χέρι τους ὡς τὴν πιὸ μικρὴ τσέ­πη τῶν ἐνδυμάτων μας. Ἐμεῖς τώρα εἴμαστε τοῦ χεριοῦ τους. Καὶ ὅπως λένε οἱ Χιῶτες, «τώρανες ποὺ μᾶς βά­λανε στὸ χέρι/πάθαμε πολὺ ἄσκημο χουνέρι»!

Ὁ Οὐΐνστων Τσώρτσιλλ μέ τη γνώστη εὐστροφία καὶ τὴν λεκτική του ἐπιγραμματικότητα, ἀναφερόμενος -νο­μίζω- στοὺς ἐπιστήμονες, εἶχε πεῖ: «Ἕνας ἐπιστήμονας πρέπει ἐπάνω ἀπ’ ὅλα νὰ εἶναι τζέντλεμαν· ἂν ξέρει καὶ γράμματα, ἀκόμη καλλίτερα»! Τοῦτο, ὅμως, δὲν ἰσχύει στὴν πολιτική. Ἡ πολιτικὴ δὲν εἶναι πρωτάθλημα ποὺ παίζεται στὸν παράδεισο. Συχνὰ ὡς γήπεδο χρησιμο­ποιεῖται ἡ κόλαση καὶ ὡς διαιτητὴς ὁ Διάβολος. Τζέντ­λεμαν ἦταν καὶ ὁ Νέβιλ Τσάμπερλαιν. Ἀλλ’ ἦταν ὁ πλέον ἀκατάλληλος νὰ ἀντιμετωπίσει μιὰ σατανικὴ μορφὴ σὰν αὐτὴ τοῦ Χίτλερ. Ἔτσι ὅλη ἡ ὑφήλιος ὑποχρεώθηκε ἐπὶ πέντε ἔτη νὰ χορέψει το «Χορὸ τῶν Σκελετῶν».

Αὐτὸ δὲν σημαίνει ὅτι ὁ πολιτικὸς δὲν πρέπει νὰ εἶναι ἠθικός. Ἡ ἠθική, ὅπως ἀποδεικνύει ἡ παροῦσα στιγμή, εἶναι ἐκ τῶν sine qua non. Ὅπως συχνὰ ἔχω γρά­ψει εἶναι ἡ πιὸ ρεαλιστικὴ πολιτική. Ἀρκεῖ ὁ πολιτικὸς νὰ μὴν εἶναι ἀφελής. Πρέπει μαζὺ μὲ τὴν ἠθικὴ νὰ διαθέτει φύση σθεναρή, ὄχι τόσο γιὰ νὰ μὴ θραύεται ἡ ἀδαμαν­τίνη τῆς ἠθικῆς του συνειδήσεως, ἀλλὰ γιὰ νὰ μπορεῖ νὰ ἐπιβάλει τὸ ἠθικῶς ζῇν στοὺς συνεργάτες του καὶ στὸ λαό, πρῶτον μὲ τὸ παράδειγμά του καὶ δεύτερον μὲ τὴν αὐστηρὴ τήρηση τοῦ νόμου. Ἡ ἠθικὴ τοῦ πολιτικοῦ δὲν πρέπει νὰ εἶναι χριστιανική, συγχωρητική. Τὸ «ἄφες αὐτοῖς» ἔχει πρὸ πολλοῦ πολιτικὰ καὶ κοινωνικὰ ἀκυ­ρωθεί. Ἡ ἠθικὴ τοῦ πολιτικοῦ πρέπει νὰ εἶναι αὐστηρή, συχνὰ ἀμείλικτα αὐστηρή. Ἄν χαλαρώσουν γιὰ μικρὸ διάλειμμα οἱ ἠθικοὶ ἁρμοί, τὸ κράτος παραλύει.

Ἐνθυμοῦμαι (καὶ τὸ γράφω ὅπως τὸ ἐνθυμοῦμαι) ὅτι στὶς ἐξετάσεις τοῦ 1966 ἢ 1967 στὴν Σχολὴ τῶν Εὐελπίδων εἶχε δοθεῖ στὴν Ἔκθεση ὡς θέμα (καὶ μάλιστα προφορικὰ καὶ χωρὶς μετάφραση) ἡ ἀκόλουθη Δημοσθένεια ρήση:

«Λυθέντων τῶν νόμων καὶ ἑκάστῳ δοθείσης ἐξου­σίας ὅ,τί βούλεται ποιεῖν οὐ μόνον πολιτεία οἴχεται ἀλλ’ οὐδ’ ὁ πᾶς τῶν ἀνθρώπων βίος τοῦ τῶν θηρίων οὐδὲν ἂν διενέγκαι».

Ποὺ σημαίνει, ἐὰν καταλυθοῦν οἱ νόμοι καὶ στὸν κα­θένα δοθεῖ ἐξουσία νὰ κάνει ὅ,τι θέλει, ὄχι μόνον τὸ κράτος διαλύεται ἀλλ’ οὔτε ὁ βίος τῶν ἀνθρώπων σὲ ὅλες αὐτοῦ τίς ἐκδηλώσεις σὲ τίποτα δὲν θὰ διέφερε ἀπὸ αὐτὸν τῶν θηρίων.

Ἄν θέλουμε, λοιπόν, νὰ ξεφύγουμε ἀπὸ τὸ «λύκου βίον ζῆν», ἂς φροντίσουμε οἱ πολῖτες νὰ κρατήσουμε ὡς πολιτικὴ ἀρχὴ τὴν σοφὴ συμβουλὴ τοῦ Πιττακοῦ τοῦ Μυτιληναίου: «Πόλις ἄριστα πράττει, ὅπου τοῖς πονηροῖς οὐκ ἔξεστιν ἄρχειν». Τὸ νὰ μὴν ἐπιτρέπεται στοὺς φαύλους νὰ ἄρχουν εἶναι πολιτικὴ εὐθύνη τοῦ λαοῦ.

Σαράντος Καργάκος