Las Incantadas, οἱ Μαγεμένες τῆς Θεσσαλονίκης
Στὸ βιβλίο τοῦ Emm. Miller, «Le mont Athos. Vatopedi. L‘île de Thasos», Paris 1889, σελ. 336-366, διαβάζουμε τὶς ἐντυπώσεις τοῦ συγγραφέα σὲ μορφὴ ἐπιστολῶν πρὸς τὴ γυναίκα του, καταγραμμένες ἀπὸ τὴ σύντομη παραμονήτου στὴν πόλη τοῦ Θερμαϊκοῦ. Ὁ κύριος σκοπὸς του δὲν εἶναι νὰ περιγράψῃ τὴ Θεσσαλονίκη καὶ νὰ δώσῃ πληροφορίες γιὰ τοὺς κατοίκους της, ἀλλὰ -μὲ τὴνπρόθυμη συγκατάθεση τοῦ σουλτάνου, καθῶς καὶ τοῦ πασᾶ τῆς πόλης- ν΄ἀρπάξῃ ἓνα ὡραῖο ἀρχαῖο μνημεῖο, τὶς λεγόμενες μὲ τὸ καστιλιάνικο ἰδίωματῶν Ἰσπανοεβραίων, « Incantadas» (Μαγεμένες) ἢ τὰ λεγόμενα ἀπὸ τοὺςἛλληνες, «Εἲδωλα». Δηλαδὴ νὰ μιμηθῇ τὴν πράξη ποὺ πρὶν 64 χρόνια εἶχεκάνει στὴν Ἀθήνα ὁ γνωστὸς λόρδος Thomas ruce, ἢ κόμης Elgin, ἀφαιρῶντας ἀπὸ τὸ Ἐρεχθεῖο ὡρισμένα μάρμαρα καὶ κόρες. Καὶ ἐνῶ γιὰ τὴν ἐπιστροφὴ τῶνἘλγινείων μαρμάρων ἒγινε καὶ γίνεται μεγάλος θόρυβος, ἀγνοήθηκε τελείωςτὸ ἲδιο πράγμα γιὰ τὸ μνημεῖο Incantadas τῆς Θεσσαλονίκης, ποὺ ὑψωνόταν ἂλλοτε στὸν χῶρο τῆς ἀρχαῖας ἀγορᾶς της.
Ὁ Miller, γνωστὸς γιὰ τὶς ἀρχαιολογικὲς καὶ τὶς ἱστορικές του ἒρευνες στὴΘάσο καὶ τὴν ἀρπαγὴ ὡρισμένων μαρμάρων, ὁσμίζεται νέα λεία, πλουσιότερη,ὃταν μαθαίνει κατὰ τὸ τέλος Σεπτεμβρίου ἀρχὲς Ὀκτωβρίου 1864, παραμονὲς τῆς ἀναχώρησής του ἀπὸ τὴ Θάσο γιὰ τὴ Θεσσαλονίκη, ὃτι στὴν πόλη αὐτὴἒχουν ἀρχίσει νὰ κατεδαφίζουν τὰ τείχη της. Ἀναταράζεται μὲ τὴν ἰδέα ὃτιπολλὰ θὰ μποροῦσε νὰ βρῇ μέσα στὰ χαλάσματα. Στὶς 10 Ὀκτωβρίου γράφει χαρούμενος στὴ γυναίκα του στὸ Παρίσι ὃτι ὁ μεγάλος βεζύρης Φουᾶτ πασᾶς τοῦ ἀνακοινώνει μὲ τηλεγράφημα ὃτι ὁ σουλτάνος τοῦ ἐπιτρέπει ν΄ ἀφαιρέσῃ καὶ νὰ πάρῃ μαζί του στὸ Παρίσι τὶς ὀκτὼ μορφὲς τῶν Incantadas τῆς Θεσσαλονίκης, ποὺ τόσο πολὺ τὶς ἐπιθυμοῦσε.
Καὶ τῆς γράφει κατὰ λέξη: «Ὁ ἐβραϊκὸς καὶ ὁ ἑλληνικὸς πληθυσμὸς τῆς Θεσσαλονίκης θὰ ἐκμανῇ, ὃταν μάθῃ ὃτι θὰ τοῦ πάρουν αὐτὰ τὰ ἀγάλματα. […]… Θὰ πρέπῃ ὁ πασᾶς νὰ στείλῃ στρατιωτικὴ δύναμη, γιατὶ ὃσο καὶ νὰ εἲμαστε ἐχέμυθοι, τὸ νέο θὰ διαδοθῇ πολὺ γρήγορα. […]… Βιάζομαι νὰ εὑρεθῶ στὴ Θεσσαλονίκη γιὰ νὰ ἐπιστατήσῳ σὲ ὃλα αὐτά. Δυστυχῶς δὲν μπορῶ νὰ εἶμαι παντοῦ, καὶ ἒχω ἐδῶ ἀκόμη δουλειά, ἂν καὶ ἒχουμε κιὃλας δουλέψει πολύ». 
Ὁ Miller ἒρχεται μὲ γαλλικὸ πολεμικὸ στὴ Θεσσαλονίκη στὶς 30 Ὀκτωβρίου 1864 προερχόμενος ἀπὸ τὴ Θάσο. Δὲν προσορμίζεται στὸ γνωστὸ ἀπὸ τὴν ἀρχαιότητα λιμάνι της, ἀλλὰ στὴν περιοχὴ τῶν Μύλων τοῦ Ἀλλατίνι, γιατὶ ἐκεῖ σκόπευαν νὰ μεταφέρουν κρυφὰ τὰ γλυπτὰ τῶν Incantadas, ὣστε νὰ μὴ ἀντιληφθῇ ὁ λαὸς ὃτι ἐσκόπευαν νὰ τὰ μεταφέρουν στὸ ἐξωτερικό. Ἒτσι ἂλλωστε τοὺς εἶχε συμβουλεύσει νὰ κάνουν ὁ πρόξενος τῆς Γαλλίας Pontcharra.
Τὸ σχέδιο ὃμως τῆς ἀρπαγῆς τοῦ ἀρχαίου μνημείου εἶχε διαρρεύσει στὴν πόλη καὶ μερικὰ πρόσωπα εἶχαν κιὃλας ἐκδηλώσει τὶς ἀνησυχίες τους. Ὁ Miller ὃμως, ἒχοντας τὴν εὒννοια τοῦ πασᾶ, ξεκίνησε τὶς ἐργασίες ἀρπαγῆς τοῦ μνημείου τὴ Δευτέρα 2 Νοεμβρίου. Στὸ μεταξὺ ὁ ἀναβρασμὸς μεγάλωνε φοβερὰ μέσα στὴν πόλη. Ὃλοι οἱ ξένοι πρόξενοι τηλεγραφοῦσαν στὴν Κωνσταντινούπολη, γιὰ νὰ ἀποτρέψουν τὴν ἀρπαγὴ τῶν ἀγαλμάτων.
Ἡ ἒλλειψις βαρούλκου καὶ ἂλλα τεχνικὰ ἐμπόδια ἀπέτρεψαν προσωρινὰ τὴν συνέχεια τῶν «ἐργασιῶν» τοῦ Μiller, οἱ ὁποῖες συνεχίσθηκαν στὶς 4 Νοεμβρίου παρουσίᾳ τοῦ κυβερνήτη τοῦ γαλλικοῦ πολεμικοῦ καὶ τῶν ναυτῶν. Τοῦρκοι στρατιῶτες μὲ μπαστουνόξυλα ἀπεμάκρυναν τοὺς περίεργους ποὺ συνοθοῦντο ἐκεῖ γύρω καὶ παρακολουθοῦσαν μὲ ἐνδιαφέρον καὶ συγκίνηση τὸ θέαμα.
Ὁ Miller, ὁ νέος Ἒλγιν, εἶναι σχολαστικὰ διεξοδικὸς στὴν περιγραφὴ τῶν διαδικασιῶν γιὰ τὴν ἀπόσπαση τῶν ἀναγλύφων, τῶν ἀγαλμάτων καὶ τῶν ἂλλων ἀρχιτεκτονικῶν μελῶν τοῦ μνημείου. Μιλεῖ ἐπίσης καὶ γιὰ ὁρισμένα ἀτυχήματα κατὰ τὴν ἀποκαθήλωσή τους, ὃπως ἒγινε καὶ μὲ τὰ γλυπτὰ τῆς Ἀκροπόλεως, καθῶς καὶ γιὰ τὴν συρροὴ τοῦ κόσμου ποὺ ἒδειχνε τὸ ἐνδιαφέρον του γιὰ τὴν τύχη τοῦ μνημείου.
Στὶς 12 Νοεμβρίου εἶχαν ἀποκαθηλωθεῖ καὶ τὰ τελευταῖα ἀγάλματα. Ὁ πασᾶς ἒστειλε στὸν Miller βοϊδάμαξες γιὰ τὴν μεταφορὰ τῶν ἀρχαίων τμημάτων στὸ λιμάνι. Οἱ δυσκολίες πολλὲς, γιατὶ οἱ δρόμοι τῆς Θεσσαλονίκης ἦταν πάρα πολὺ στενοὶ καὶ παρουσίαζαν γωνίες καὶ τὸ λιθόστρωτο ἦταν κακοστρωμένο καὶ γεμάτο λακκοῦβες. Πολὺ δύσκολη γιὰ κάρα 8 βοδιῶν ἡ διαδρομὴ αὐτὴ.
Μὲ πολὺ κόπο ἀλλὰ καὶ μὲ τὴν βοήθεια ποὺ τοῦ πρόσεφερε ὁ Γάλλος ναύαρχος d’ Adoville ποὺ τοῦ ἒστειλε τὸ πολεμικὸ «La Mouette» καὶ τοῦ ἒθεσε στὴ διάθεσή του τὰ ἀναγκαῖα μηχανήματα ἀλλὰ καὶ τοὺς ἂνδρες τοῦ πληρώματος, ὁ Miller καταφέρνει νὰ φορτώσῃ στὸ πολεμικὸ καὶ τὰ πιὸ μεγάλα μάρμαρα, τὰ ἀγάλματα, τοὺς στυλοβᾶτες καὶ τὰ ἐπιστύλια.
Τὶς τελευταῖες ἡμέρες, ἀρχὲς Δεκεμβρίου, ποὺ ὁ Miller μεταφέρει μὲ τὴ συγκατάθεση τοῦ πασᾶ, τὰ τελευταῖα κομμάτια, μαθαίνει ὃτι στὶς ὑπώρειες τοῦ Ὀλύμπου, στὴν ἂκρη τῆς θάλασσας, στὸ Κίτρος, ἒχουν εὑρεθεῖ ἀρχαιότητες. Εἶναι ἂραγε τὰ λείψανα τῦς Πῦδνας ἢ τοῦ Δίου ἢ κάποιου ἂλλου ἀρχαίου οἰκισμοῦ;
Βιβλιογραφία
«ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΑΛΛΑ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΑ ΜΕΛΕΤΗΜΑΤΑ δημοσιευμένα μεταξὺ 1981-1990», Ἀπόστολου Ε. Βακαλόπουλου, ἐκδ. ΒΑΝΙΑΣ, θεσσαλονίκη 1991, σελ. 50-57.
Φωτογραφίες
2. «The antiqvities of Athens, Stuart, James, 1713-1788; Revett, Nicholas, 1720-1804; Newton, William, 1735-1790, . ed; Reveley, Willey, d. 1799; Woods, Joseph, 1776-1864; Cockerell, C. R. (Charles Robert), 1788-1863; Kinnard, W. (William), d. 1839; Donaldson, Thomas Leverton, 1795-1885; Jenkins, William; Railton, W. (William), d. 1877, London : Printed by J. Haberkorn, 1762 –> www.archive.org
Ἀποποίηση εὐθύνης
Οἱ συντάκτες τῶν ἄρθρων ἀποδέχονται ὅτι φέρουν τὴν ἀποκλειστικὴ εὐθύνη γιὰ τὴ νομιμότητα, ἀλλὰ καὶ γιὰ τὴν ὀρθότητά του περιεχομένου τῶν ἄρθρων τους, ἀπαλλάσσοντας τὸ filonoi.gr ἀπὸ ὁποιανδήποτε σχετικὴ εὐθύνη.