ΜΑΘΗΜΑ 16ον

(Νὰ σᾶς τονίσῳ ὃτι σκοπός μας εἶναι νὰ ἀναγνωρίζουμε τοὺς λεκτικοὺς τύπους ποὺ θὰ βρίσκουμε στὰ ἀρχαῖα κείμενα ὃταν θὰ τὰ ἀποδίδουμε στὴν νεοελληνική.)

Ἂς ξαναδοῦμε τοὺς ἀρχικοὺς χρόνους τοῦ ῥήματος «λύω».

Ἐνεστώς: λύω
Παρατατικός: ἒλυον
Μέλλων: λύσω
Ἀόριστος: ἒλυσα
Παρακείμενος: λέλυκα
Ὑπερσυντέλικος: ἐλελύκειν

Γιὰ περισσότερα δῆτε τὸ προηγούμενο μάθημα:

Μαθήματα Ἀρχαίων Ἑλληνικῶν (15ον)

Τώρα θά δοῦμε πῶς κλίνεται ὁ κάθε χρόνος: (α΄, β΄, γ΄ πρόσωπο ἑνικοῦ καὶ ἀντιστοίχως α΄, β΄, γ΄ πληθυντικοῦ)

Ἐνεστώς: λύω – λύεις – λύει, λύομεν – λύετε – λύουσι(ν)
Παρατατικός: ἒλυον – ἒλυες – ἒλυε(ν), ἐλύομεν – ἐλύετε – ἒλυον
Μέλλων: λύσω – λύσεις – λύσει, λύσομεν – λύσετε – λύσουσι(ν)
Ἀόριστος: ἒλυσα – ἒλυσας – ἒλυσε(ν), ἐλύσαμε(ν) – ἐλύσατε – ἒλυσαν
Παρακείμενος: λέλυκα – λέλυκας – λέλυκε(ν), λελύκαμεν – λελύκατε – λελύκασι(ν)
Ὑπερσυντέλικος: ἐλελύκειν – ἐλελύκεις – ἐλελύκει, ἐλελύκειμεν – ἐλελύκετε – ἐλελύκεσαν.

Ἂς δοῦμε τοὺς ἀρχικοὺς χρόνους τοῦ ὁμαλοῦ ῥήματος «γράφω».

Ἐνεστώς: γράφ-ω
Παρατατικός: ἒγραφ-ον
Μέλλων: γρά-ψω (ἀπὸ τὸ «γράφ-σω»)
Ἀόριστος: ἒγρα-ψα
Παρακείμενος: γέγρα-φα
Ὑπερσυντέλικος: ἐγεγρά-φειν

Παρατηροῦμε ὃτι οἱ καταλήξεις τοῦ Μέλλοντος καὶ τοῦ Ἀορίστου διαφέρουν ἀπὸ αὐτὲς τοῦ ῥήματος «λύω».
Γιὰ ὃσα λοιπὸν ῥήματα δὲν εἶναι φωνηεντόληκτα (δηλαδὴ νὰ ἒχουν ὡς τελευταῖο γράμμα (χαρακτῆρα δηλαδή) πρὶν τὴν κατάληξι ἓνα φωνῆεν, ὃπως τὸ «λύ-ω» ποὺ ἒχει ὡς χαρακτῆρα τὸ –υ), τὰ συμφωνόληκτα (ὃπως τὸ «γράφ-ω» ποὺ ἒχει ὡς χαρακτῆρα τὸ -φ) ἀκολουθοῦν τὸν παρακάτω ΜΟΥΣΙΚΟ κανόνα, ὃσον ἀφορᾶ στὸν Μέλλοντα καὶ στὸν Ἀόριστο χρόνο:

Ὃσα ῥήματα ἒχουν ὡς χαρακτῆρα π,β,φ (τὰ χειλικὰ δηλαδή), ὃταν πάρουν τὴν κατάληξι –σω τοῦ Μέλλοντος καὶ –σα τοῦ Ἀορίστου τρέπουν τὸν χαρακτῆρα σὲ –ψ.

Π.χ. Τρέ-π-ω => Μέλλων: τρέ-ψω (π+σ) καὶ Ἀόριστος: ἒ-τρε-ψα
Τρί-β-ω => Μέλλων: τρί-ψω (β+σ) καὶ Ἀόριστος: ἒ-τρι-ψα
Γρά-φ-ω=> Μέλλων: γρά-ψω (φ+σ) καὶ Ἀόριστος: ἒ-γρα-ψα

Ὃσα ἒχουν ὡς χαρακτῆρα κ,γ,χ (τὰ οὐρανικά) τρέπουν τὸν χαρακτῆρα μὲ τὶς καταλήξεις –σω καὶ –σα σὲ –ξ.

Παραδείγματος χάριν: διώ-κ-ω => διώ-ξω
λέ-γ-ω => λέ-ξω
ἂρ-χ-ω => ἂρ-ξω
φυλάτ-τ-ω => φυλά-ξω

Ὃσα ῥήματα ἒχουν χαρακτῆρα τ,δ,θ (τὰ ὀδοντικά) καὶ «ζ» τρέπουν τὸν χαρακτῆρα στὸν Μέλλοντα κι Ἀόριστο σὲ –σ.

Π.χ. πεί-θ-ω => πεί-σω, σκί-ζ-ω => σκί-σω

Αὐτὰ ποὺ λέμε τώρα, κακὰ τὰ ψέμματα, σᾶς ἒρχονται αὐτόματα καὲδὲν χρειάζονται πολλὰ λόγια.
Κατὰ αὐτὸν τὸν τρόπο χρησιμοποιοῦμε καὶ σήμερα τὰ ῥήματα. Λέμε «τρέπω τὸν κλέφτη σὲ φυγή» ἀλλὰ στὸν μέλλοντα «θὰ τρέψω τὸν κλέφτη σὲ φυγή». Θεωρεῖται αὐτονόητο. Οἱ Ἀρχαῖοι ἁπλῶς ΔΕΝ χρησιμοποιοῦσαν τὸ δεκανίκι ΘΑ.
«Τρέψω» μεταφράζεται «θὰ τρέψω».

Ὃσον ἀφορᾶ στὶς καταλήξεις τοῦ Παρακειμένου καὶ τοῦ Ὑπερσυντελίκου, νὰ ξέρουμε ὃτι: ὃσα ῥήματα ἒχουν ὀδοντικὸ χαρακτῆρα (τ,δ,θ καὶ τὸ «ζ») κρατοῦν τὶς καταλήξεις τοῦ φωνηεντολήκτου «λύω», δηλαδὴ τὴν κατάληξι –κα (λέλυκα) καὶ –κειν (ἐλελύκειν) ἀντίστοιχα.
Π.χ. κομίζω: παρακείμενος => κεκόμι-κα, ὑπερσυντέλικος => ἐκεκομί-κειν

Ἂν τὸ ῥῆμα ἒχει ὡς χαρακτῆρα χειλικὸ (π,β,φ) ἢ οὐρανικὸ (κ,γ,χ) σύμφωνο καθὼς καὶ τὸ «τ», ἀποβάλλει τὸ «κ» ἀλλὰ τρέπει τὸν χαρακτῆρα τοῦ ῥήματος  κατὰ τὸν ἀκόλουθο τρόπο :
ἂν εἶναι «π» ἢ «β» σὲ «φ» (ἂν εἶναι ἢδη «φ» παραμένει ὡς ἒχει) καὶ
ἂν εἶναι «κ» ἢ «γ» σὲ «χ»

Π.χ. τρίβ-ω => τέτριφ-κα => τέτρι-φα καὶ ἐτετρί-φειν
Κόπτ-ω => κέκοπ-κα => κέκο-φα καὶ ἐκεκό-φειν
Ταράττ-ω => τετάρατ-κα => τετάρα-χα καὶ ἐτεταρά-χειν
Γράφ-ω => γέγρα-φα (ὡς ἒχει) καὶ ἐγεγράφ-ειν

Πρὶν ὁλοκληρώσουμε τὸ σημερινὸ μάθημα, νὰ ποῦμε ὃτι ἡ αὒξησις (τοῦ γράμματος –ε-) ποὺ μπαίνει στοὺς παρελθόντες χρόνους, τὸν Παρατατικὸ καὶ τὸν Ἀόριστο, (ἒ-λυον – ἒ-λυ-σα καὲ ἒ-γραφον – ἒ-γρα-ψα), ὃταν τὸ ῥῆμα ἀρχίζει ἀπὸ φωνῆεν ἀλλάζει ἀνάλογα μὲ τὸ ἀρχικὸ φωνῆεν:

Τὸ α + ε => η
Π.χ. ἀγοράζω => παρατατικός : ἠγόραζον, αὐξάνω => ηὒξανον

Τὸ ε + ε => η
Π.χ. ἐλπίζω => ἢλπιζον

Τὸ ο + ε => ω
Π.χ. ὁρίζω => ὣριζον

Ἐπομένως γράφουμε «καθορίζω» ἀλλὰ «καθώρισα». «Ἐλπίζω» ἀλλὰ κάποτε «ἢλπιζα». «Σὲ ἀγαπῶ» ἀλλὰ «σὲ ἠγάπησα…»

Αὐτὰ γιὰ σήμερα.
Γιὰ ὃσους θέλουν νὰ δοῦν περισσότερα: ἐδῶ

Μελετῆστε μεγαλοφώνως. Ἒτσι θὰ μπορέσετε ἐνστικτωδῶς νὰ μυηθῆτε στὴν μουσικὴ τῶν χρόνων τῶν ῥημάτων καί, ἐν τέλει, στὴν μουσικὴ τῆς γλώσσης μας.
Προτείνω ὡς ἂσκησι νὰ κλίνετε τοὺς χρόνους τοῦ ῥήματος «γράφω» ποὺ θὰ σᾶς φανῆ ἐξαιρετικὰ εὒκολη ἐργασόα, ἂν ἀκολουθήσετε τὶς καταλήξεις τῶν χρόνων τοῦ «λύω» ποὺ ὑπάρχουν στὴν ἀρχὴ τοῦ μαθήματος.
Ἒτσι θὰ ἐξοικειωθῆτε μὲ τὶς λέξεις καὶ θὰ ἀναγνωρίζετε ὃταν τὶς βλέπετε ἂν πρόκειται γιὰ πρῶτο πρόσωπο ἑνικό, τρίτο πληθυντικοῦ κ.λ.π.

Χρύσα Λίνδου