1. Πόλεις που στέρεψαν
Αγαπώ τα αρχαία ποτάμια. Αυτά που μπαζώσαμε, που τσιμεντώσαμε, που ξεχάσαμε.
Τον Ιλισσό, τον Ηριδανό, τον Κυκλόβορο…
Όμως τα ποτάμια είναι το αίμα των πόλεων. Των πόλεων, που εμείς οι άφρονες, τις στερέψαμε…
Και τώρα σαν ξένοι, ανάμεσα στους ξένους, θρηνούμε για κάποιο ένδοξο παρελθόν μας.
Εμείς όμως είμαστε οι φταίχτες που φέραμε την έρημο μέσα στις πόλεις μας.
Και τις στεγνώσαμε από το ίδιο το αίμα τους.
Αλλά δεν στέγνωσαν μοναχά αυτές. Στέγνωσαν κι οι ψυχές μας.
Εδώ βλέπετε μια κουκλίστικη γειτονιά της Μπρυζ, στο Βέλγιο.
Συλλογιστείτε μονάχα, ότι μερικές από τις ωραιότερες πόλεις του κόσμου, κτίστηκαν έτσι ώστε
να αναδειχτούν ακριβώς τα νερά τους…
2. Οι πόλεις των νερών
Το Παρίσι, η Βιέννη, η Φλωρεντία, η Μπρυζ είναι πόλεις που χτίστηκαν με απόλυτο σεβασμό στα αρχαία τους ποτάμια.
Και συγκαταλέγονται ανάμεσα στις ομορφότερες πόλεις του κόσμου.
Εμείς εδώ στην Ελλάδα πράξαμε ακριβώς το αντίθετο. Στερέψαμε τις πόλεις μας από τα νερά τους. Παραχώσαμε τα ποτάμια μας. Μπαζώσαμε τα ρέματα μας.
Τις ήπιαμε!
Τι μπορείς να περιμένεις λοιπόν από ένα έθνος που έμαθε να θάβει τα ποτάμια του, αντί να τα αναδεικνύει;;;
Τι άλλο από το να μιμείται την Ομορφιά, αντί να την δημιουργεί.
Γι αυτό είμεθα πίθηκοι των “νέων ρευμάτων”. Αντιγραφείς και διακονιάρηδες του ευρωπαϊκού “στυλ”, στις τέχνες, στον στοχασμό, στις επιστήμες… παντού!
Κι αυτά που μιμούμαστε, τα μιμούμαστε στεγνά. Άγονα. Δεν τα αφομοιώνουμε και δεν τα αξιοποιούμε, για να παράγουμε έναν δικό μας πολιτισμό.
Στεγνώσαμε τις πόλεις μας. Στεγνώσαμε κι εμείς…
Στην παλαιά αυτή γκραβούρα εικονίζεται ένα τμήμα του Ιλισσού, στην περιοχή της Καλιρρόης.
Όλη αυτή η ομορφιά, παραχώθηκε και τσιμεντώθηκε κάτω από τόνους ψευδαισθήσεων
περί “ανάπτυξης” και “προόδου”
Μας παραδόθηκε ένας παράδεισος και φτιάξαμε μια κόλαση…
3. Κάτω από την οδό Σταδίου
«..Η καταιγίδα ήταν τόσο έντονη, που φούσκωσε το ποτάμι. Η γέφυρα παρασύρθηκε, με αποτέλεσμα η Αθήνα να κοπεί στα δύο..».
Η είδηση διαδόθηκε από στόμα σε στόμα σπέρνοντας τον φόβο στους κατοίκους της πόλης.
Πότε και που συνέβη αυτό;
Tο 1852, στην Αθήνα! Ποιο ήταν το ποτάμι που φούσκωσε; Η σημερινή οδός Σταδίου…
Μάλιστα, στο ύψος του Αρσακείου υπήρχε και μία γέφυρα και η νεροποντή την παρέσυρε με αποτέλεσμα να κοπεί η Αθήνα στα δύο.
Κάτω από την οδό Σταδίου, στο κέντρο της Αθήνας, ρέει ακόμα ο Ιλισσός, το αρχαίο αίμα της πόλης.
Κι όχι μόνον στην οδό Σταδίου…
Κάτω από το δέρμα της συλλογικής απάτης στην οποία πέσαμε ως έθνος, αυτής της μεγάλης χίμαιρας ότι τάχα μου ακολουθώντας τα πρότυπα ανάπτυξης των ευρωπαϊκών εθνών, θα καταφέρναμε κι εμείς να γίνωμε Γάλλοι, Βρετανοί ή Βερολινέζοι, κάτω από όλες τις συλλογικές αυταπάτες μας, ρέουν ακόμα οι καταχωνιασμένες αλήθειες μας.
Εμείς οι νεο-Έλληνες προβάλλαμε από τις πρώτες μας στιγμές ως νεοσύστατο κράτος, με την κτηνώδη βουλιμία του διακονιάρη.
Ζητήσαμε βασιλέα από τους Γερμανούς, ζητήσαμε βιομηχανία από τους Εγγλέζους, ζητήσαμε τέχνη από τους Γάλλους. ζητήσαμε δημοκρατία από τους Αμερικανούς, ζητήσαμε ελευθερία από τους Ρώσσους, ζητήσαμε τα πάντα από αυτούς που νομίζαμε ότι τα είχαν και καταντήσαμε να μην έχουμε τίποτα.
Γιατί το μόνο που δεν ζητήσαμε ήταν τες δικές μας αλήθειες, που έρρεαν πάντα,κάτω από τα πόδια μας…
Κι αντί να θεμελιώσουμε τις πόλεις μας πλάι στα αρχαία μας ποτάμια [που αυτά ακριβώς μιμήθηκαν οι άλλοι!] στους δικούς μας Ιλισσούς, στους δικούς μας Πλωτίνους, στους δικούς μας Ρωμανούς, τα παραχώσαμε όλα αυτά και πιθηκίσαμε τους Μαρξ, τους Λένιν και τους Λεβί Στρωςς, της Εσπερίας.
Ε, καλά να πάθουμε λοιπόν, που τώρα ζούμε σε σκουπιδότοπους…
Αλλά ίσως και να μην είναι αργά [για έναν μεγάλο πολιτισμό δεν είναι ποτέ αργά…] να σκάψουμε κάτω από τις οδούς σταδίου μας και να ανακαλύψουμε εκ νέου τους Ηριδανούς μας…
Η φωτογραφία είναι από τον Κεραμεικό [το αρχαίο νεκροταφείο της Αθήνας]
Εικονίζεται ένα τμήμα της κοίτης του Ηριδανού, που ήταν για χρόνια λησμονημένος
και ξαναβγήκε στο φως,με τις εκσκαφές του μετρό…
4. Τα αρχαία μας ποτάμια
“…Τα ποτάμια εξακολουθούν να ρέουν κάτω από τους δρόμους της Αθήνας. Σε πολλά κτίρια κατά μήκος του δρόμου αντλούνται και σήμερα νερά, με υδραυλικά συστήματα, ενώ γεωτρήσεις του ΙΓΜΕ, απέδειξαν ότι οι περισσότεροι δρόμοι της Αθήνας κρύβουν ένα μπαζωμένο ρέμα ή ένα υπόγειο ποτάμι.
Ο Ιλισός, ο Ηριδανός, ο Κυκλόβορος, το Λυκόρεμα, ο Βουρλοπόταμος, ο Βοϊδοπνίκτης, ο Αλασσώνας είναι μερικά από αυτά
Σύμφωνα με μελέτη του ΕΜΠ, τα ανοιχτά ρέματα το 1945, είχαν μήκος 1.280 χιλιόμετρα και σήμερα, μόλις, 434 χιλιόμετρα, μειώθηκαν, δηλαδή, σε ποσοστό 66,4% . Όπως, δε, προκύπτει από μελέτη του ΙΓΜΕ, πριν από μερικά χρόνια, το 80% των νερών της βροχής το απορροφούσε το έδαφος και μόλις το 20% έπεφτε στην θάλασσα, σήμερα το ποσοστό αυτό έχει αλλάξει δραματικά.
Καθίσταται, λοιπόν, σαφές, ότι τα πλημμυρικά φαινόμενα που συχνά – πυκνά σημειώνονται στο λεκανοπέδιο, δεν αποτελούν «κεραυνό εν αιθρία», αλλά είναι αποτέλεσμα των επιλογών μας και της στρεβλής ανάπτυξης που ακολουθήσαμε. Και οι αριθμοί είναι ενδεικτικοί: μετά τον Β΄Παγκόσμιο Πόλεμο, οι δομημένες επιφάνειες στην Αθήνα κάλυπταν το 25% του λεκανοπεδίου. Μετά το 1975, το 75% καλύφθηκε από δομημένες επιφάνειες και δρόμους δίκτυα, ενώ οι ελεύθεροι χώροι αποτελούν, μόλις, στο 4%.[…]
Στα τέλη του 19ου αιώνα, διέσχιζαν το λεκανοπέδιο, 700 χείμαρροι, ποτάμια και ρυάκια. Το 1999, ο αριθμός τους ήταν μικρότερος των 70 (κάτω, δηλαδή και από το 10%) και σήμερα, δεν υπερβαίνουν τα 50. Που χάθηκαν; Μπαζώθηκαν και καταπατήθηκαν. Μόνο στο λεκανοπέδιο της Αττικής έχουν μπαζωθεί και τσιμεντοποιηθεί περίπου 550 χιλιόμετρα ρέματα και χείμαρροι. Κι αυτό, προκειμένου να πραγματοποιηθούν τα οικιστικά όνειρα των κατοίκων της Αθήνας, με τις γνωστές συνέπειες που και σήμερα (για πολλοστή φορά) βιώσαμε.
Ο Ιλισσός, ήταν το μεγαλύτερο ποτάμι που διέσχιζε την Αθήνα… Ξεκινούσε από τον Υμηττό, για να καταλήξει στην θάλασσα. Παλιά ήταν ανοικτό. Σήμερα, κυλάει εξ ολοκλήρου υπογείως, κάτω από τη Μιχαλακοπούλου, περνάει από την Βασ. Σοφίας (μπροστά από το Παναθηναϊκό Στάδιο), συνεχίζει στην Καλλιρρόης, για να καταλήξει μετά την Καλλιθέα στην θάλασσα.
Οι Αθηναίοι θεωρούσαν τον Ιλισσό, ιερό και στις όχθες του διατηρούσαν βωμούς πολλών θεών, όπου τελούνταν τα Μικρά Μυστήρια, τα οποία σχετίζονταν τόσο με τα Ελευσίνια, όσο και με Διονυσιακές τελετουργίες.
Στον Ιλισσό χυνόταν ο Ηριδανός που ξεκινούσε από τον Λυκαβηττό και κατέβαινε από το Κολωνάκι. Κατά την διάρκεια των εργασιών του Μετρό στην πλατεία Συντάγματος, ανακαλύφθηκε η αρχαία κοίτη του.
Ο ποταμός συνεχίζει στις οδούς Μητροπόλεως και Ερμού, στην Αρχαία Αγορά και καταλήγει στον Κεραμεικό. Την κοίτη του Ηριδανού συνάντησε το Μετρό και στο Μοναστηράκι, γεγονός που ανησύχησε ιδιαίτερα τους υπεύθυνους, καθώς το ποτάμι φούσκωσε κάποιες φορές επικίνδυνα κατά τη διάρκεια των εργασιών.
Από τα Τουρκοβούνια ξεκινούσε ο Κυκλόβορος, ένας από τους μεγαλύτερους χειμάρρους της Αθήνας, που έφθανε στο Πεδίον του Άρεως και διαμέσου της οδού Μάρνη κατέληγε στην πλατεία Βάθη.
Ένα πανέμορφο ρέμα που διασχίζει τον αστικό ιστό των βόρειων προαστίων της Αθήνας και παρά την παντελή αδιαφορία των υπευθύνων, εξακολουθεί να προσφέρει προστασία σε πολλά φυτά και ζώα.
Γνωστό και ως ρέμα Πολυδρόσου, η ιστορία του μεγάλου χειμάρρου χάνεται στα βάθη των αιώνων, από τότε που τα νερά του προσέφεραν τις κατάλληλες συνθήκες για τον επικοισμό της περιοχής. Από εδώ περνούσε ο αρχαίος δρόμος στον οποίο μεταφέρονταν τα μάρμαρα της Πεντέλης για το κτίσιμο της Ακρόπολης, ενώ σε όλη τη διαδρομή του είναι γεμάτο από απομεινάρια παλαιών εποχών, όπως φράγματα, νερόμυλοι και παλιά κτίρια. Το ρέμα πηγάζει από την Πεντέλη και ακολουθεί μια πορεία προς τα νότια περνώντας από τους δήμους Νέας Πεντέλης, Μελισσίων, Βριλησσίων και Χαλανδρίου πριν ακολουθήσει υπόγεια πορεία. Η διαδρομή στην οποία το ρέμα είναι ανοιχτό φτάνει τα 6 χλμ. Εντύπωση προκαλούν πολλά σημεία του, καθώς η μαιανδρική διαδρομή, η πλούσια βλάστηση και οι μικροί καταρράκτες μοιάζουν περισσότερο να ανήκουν σε μικρό ποτάμι κάποιου ορεινού δάσους παρά σε ένα ρέμα που τρέχει παράλληλα με τους πιο πολυσύχναστους δρόμους της Αθήνας.[www.naturagraeca.com/]
Το ρέμα του Ποδονίφτη κυλάει κάθετα τους δήμους Χαλανδρίου, Ψυχικού, Φιλοθέης και Ν. Ιωνίας, διασχίζει υπόγεια τη Λεωφόρο Κηφισίας καταλήγοντας στον Κηφισό.
Στο Φάληρο χύνονταν ο Βουρλοπόταμος (ή Ξηροτάγαρος) και το ρέμα της Πικροδάφνης….”
Στην εικόνα από πάνου φαίνεται ένα τμήμα του ρέματος Πολυδρόσου.
Δεν χρειάζεται πολλή φαντασία για να σχηματίσει κανείς μιαν εικόνα των ελληνικών πόλεων,
αν είχαν φροντίσει οι κάθε λογής γάγγραινες που μας κυβερνήσανε
να αναδείξουν τα αρχαία ποτάμια μας,
αντί να τα παραχώσουν.
Στη φωτογραφία εδώ, βλέπετε ότι έχει απομείνει από τον Ιλισσό, στο παρκάκι της Αγίας Φωτεινής,
πίσω από τον κήπο του Ζαππείου.
Πόση ομορφιά εξαφανίσαμε, για να ικανοποιήσουμε μια μαζική αυταπάτη…
5. Τα ποτάμια που πληγώναμε
Οι μεγάλες πόλεις του νεο-ελληνικού κράτους, φτιάχτηκαν εξαρχής από ανθρώπους που δεν τις αγάπησαν!
Και η Αθήνα και η Θεσσαλονίκη και η Πάτρα και το Ηράκλειο, υποδέχτηκαν αμέσως μετά την απελευθέρωση τους από τον Τούρκο, πλήθη ξεριζωμένων ανθρώπων της υπαίθρου.
Ένα τμήμα αυτών των “εσωτερικών μεταναστών” ήρθαν στις πόλεις για να γλιτώσουν το μαχαίρι του Τούρκου [όπως συνέβη στην Αθήνα, με τις χιλιάδες των Ελλήνων που κατάγονταν από υπόδουλες περιοχές] ενώ ένα άλλο κομμάτι αποτελούνταν από Έλληνες του εξωτερικού [Οδησσός, Ιάσιο, Βουκουρέστι κ.λπ] που αποφάσισαν να έρθουν στη νέα τους ελεύθερη πατρίδα.
Ακολούθησαν και άλλα κύματα ξεριζωμένων Ελλήνων, που συνέρρεαν στις πόλεις, είτε εξαιτίας των μεγάλων εθνικών καταστροφών, όπως οι πρόσφυγες του ’22, είτε ως μετακινούμενο προλεταριάτο, που ήλπιζε να βρει στη μεγαλούπολη μια καλύτερη ζωή από τη φτώχεια και τη μιζέρια της επαρχίας.
Πολίχνες, όπως η Αθήνα της εποχής του Όθωνα, μετατράπηκαν σε διάστημα μίας ή δύο γενεών, σε μεγαλουπόλεις.
Η συντριπτική πλειοψηφία του πληθυσμού τους, ήσαν λοιπόν άνθρωποι που δεν είχαν ισχυρούς συνδέσμους με την πόλη. Κυρίως αγρότες ή πρόσφυγες, που νοσταλγούσαν τα χωριά τους ή τις τουρκεμένες πολιτείες τους, ενώ αντιμετώπιζαν την Αθήνα ή τη Θεσσαλονίκη, περισσότερο ως τόπον αναγκαστικής εξορίας, παρά ως τον τόπο όπου είχαν ρίζες και είχαν αγαπήσει.
Και αντί να χτίσουν τις νέες πόλεις τους, με την αγάπη και την καλαισθησία που έχτιζαν τα χωριά τους [εξόν από το φωτεινό παράδειγμα των αναφιωτών στην Πλάκα] τις έχτιζαν με τη βουλιμία και τον αρχοντοχωριατισμό αυτουνού που ζητάει μοναχά το γρήγορο κέρδος [αντιθέτως, φύλαγαν τις ευαισθησίες τους και το παραδοσιακό καλό τους γούστο, για τα χωριά τους…]
Η εγκληματική πολιτική της αντιπαροχής στη δεκαετία του 60, έδωσε τη χαριστική βολή.
Ο οποιοσδήποτε δικαιούνταν πλέον να χτίζει ανεξέλεγκτα, οπουδήποτε, οπωσδήποτε και οσοσδήποτε.
Οι πόλεις μας εγιναν ο καθρέπτης της αισχροκέρδειας και της οικονομικής βουλιμίας των ξερριζωμένων μαζών, που δεν έβλεπαν σε αυτές παρά την εύφορη γη Χαναάν του αστικού υπερκαταναλωτισμού και της εύκολης αρπαχτής.
Κι έτσι στέρεψαν τα αρχαία ποτάμια μας.
Μαζι μ’ αυτά όμως, στερέψαμε και μεις…
Τα ποτάμια που πληγώναμε, δεν μας εκδικούνται μοναχά με τις πλημμύρες και τις κατολισθήσεις, που συμβαίνουν συχνά-πυκνά.
Μας εκδικούνται προπαντός, εξαναγκάζοντας μας να ζούμε σε μια διαρκή ασχήμια, που διαπερνάει όλο το σώμα του πολιτισμού μας και κατασταλάζει σαν πολιτισμικό δηλητήριο στις λησμονημένες μας ψυχές.
Γι αυτό και δεν δυνάμεθα πλέον να παράγουμε πολιτισμό, ει μη μόνον να πιθηκιζουμε.
Στεγνώσαμε.
Σαν τον Ηριδανό που μας γελάει ειρωνικά κάτω από τα πόδια μας…
Σημείωσις
Τα κείμενα που ξεπατίκωσα από το πολύ καλό ιστολόγιο The secret real truth και αφορούν ιστορικά στοιχεία για τα αρχαία ποτάμια της Αθήνας, είναι του Δημήτρη Λάππα [από την εφημερίδα Καθημερινή]
Δίδω και συνδεσμούλια…
Μέρος των φωτογραφιών είναι της Δέσποινας Δρεπανιά από το: “Αθήνα μέσα στον χρόνο” και ένα άλλο μέρος από το αρχείο: “Αρχαιογνώμων”
Άλλες πηγές: mixanitouxronou.gr και Αρχαιογνώμων
