Η ΙΕΡΑ ΟΔΟΣ στὸ ΗΡΑΙΟΝ τῆς ΣΑΜΟΥ
Ἡ Ἱερᾶ Ὁδός, ἤταν δρόμος πλακόστρωτος, μήκους 6 χιλιομέτρων καὶ πλάτους 4 μέτρων, καὶ συνέδεε τὴν ἀρχαία πόλη τῆς Σάμου (σημερινὸ Πυθαγόρειο) μὲ τὸ Ἱερὸ τῆς Θεᾶς Ἦρας, τὸ Ἡραῖον. Ἡ διαδρομή της ἔχει ἀποκαλυφθεῖ σὲ οἰκόπεδα ἰδιωτῶν στο Πυθαγόρειο, στὸν χῶρο τῶν ἀθλητικῶν ἐγκαταστάσεων τῆς ἀρχαίας πόλεως, στὸ ἀεροδρόμιο τοῦ νησιοῦ καὶ στὸ Ἡραῖον.
Τὸ τμῆμα τῆς Ἱερᾶς Ὁδοῦ ποὺ ὁδηγοῦσε στὸν μεγάλο Ναὸ τῆς Ἥρας, ἀπεκαλύφθη μόλις τὸ 1998, κάτω ἀπὸ τὰ ἐρείπια τοῦ ῥωμαϊκοῦ οἰκισμοῦ τῆς περιοχῆς τοῦ Ἡραίου.

Στὶς δύο πλευρὲς τῆς Ὁδοῦ ἀνατέθηκαν πολὺ σημαντικὰ ἔργα τέχνης ἀπὸ τὰ ὁποῖα μόνον τὰ βάθρα σῴζονται.

Στὴν βόρεια πλευρὰ τῆς ὁδοῦ, τὰ ἀγάλματα ποὺ κοσμοῦσαν τὴν ἀρχαία πόλη τῆς Σάμου, τὴν Ἱερὰ Ὀδὸ καὶ τὸ Ἡραῖον, ἤταν φιλοτεχνημένα ἀπὸ μεγάλους καλλιτέχνες, ὅπως ὁ Ῥοῖκος, ὁ Θεόδωρος, ὁ Γενέλεως, ὁ Μνήσαρχος, ὁ Σμίλις, ὁ Μύρων καὶ πολλοὶ ἄλλοι.
Στὴν νότια πλευρά της εἴχαν στηθεῖ κυρίως στῆλες μὲ ψηφίσματα.

Ἡ Ἱερὰ ὁδὸς στην ἀρχικὴ τῆς φάση ἤταν χωμάτινη, ἐνῶ ἐπιστρώθηκε μὲ πλάκες μετὰ τὸ 200 μ.χ.
Σήμερα ὁ ἐπισκέπτης εἰσέρχεται στὸ Ἱερὸ ἀπὸ τὴν ἴδια πλευρὰ ποὺ ἔφθανε στὸν χῶρο ὁ πιστὸς κατὰ τὴν ἀρχαιότητα καὶ πατᾶ ἐπάνω στὶς ἴδιες πέτρινες πλάκες ὅπου πατούσαν οἱ πρόγονοί μας.

Τμῆμα τοῦ πλακοστρώτου τῆς Ἱερᾶς Ὁδοῦ μεταξὺ τῆς πόλης τῆς Ἀρχαίας Σάμου (σημερινοῦ Πυθαγορείου) καὶ τοῦ Ἀρχαίου Γυμνασίου.

Ο ΜΕΓΑΣ ΒΩΜΟΣ ΤΗΣ ΗΡΑΣ
(τοῦ ἀρχιτέκτονα, Ῥοίκου).
Στὰ ἀνατολικὰ τῆς πλατείας, στὸν χῶρο τοῦ Ἡραίου, βρίσκονται σήμερα τὰ λείψανα τοῦ Μεγάλου Βωμοῦ.
Ὁ Βωμὸς ἀποτελοῦσε πάντα τὸ κέντρο τῆς λατρείας γιὰ τοὺς πιστούς.
Στὴν τελική τοῦ μορφὴ κτίστηκε μὲ μνημειακὲς διαστάσεις 38,40 x 18,70 μετὰ τὸ 550 π.χ. παράλληλα μὲ τὸν Μεγάλο Ναὸ τοῦ Ῥοίκου. Ἤταν ἱδρυμένος στὸ πρόσθιο μέρος μιᾶς αὐλῆς, ἀνοικτὴς πρὸς τὸν Ναό, ἡ ὁποία περιεκλείετο ἀπὸ ἔνα μεγάλο κτιστὸ περίβολο.
Ἀρχιτέκτων του, ὁ περίφημος Σάμιος, Ῥοῖκος.
Πρὶν ἀπὸ τὸν Μεγάλο Βωμὸ τοῦ Ῥοίκου, ὑπῆρχε στὴν ἴδια θέση ἔνας ἄλλος, παμπάλαιος Βωμὸς ὁ ὁποῖος εἶχε ἀνακατασκευαστῆ ἑπτὰ τουλάχιστον φορές, ἀπὸ τὴν Ὕστερη Ἐποχὴ τοῦ Χαλκοῦ ἕως τὸν 6ο π.χ. αἰῶνα.
Ἡ μακραίωνη ἔκθεση τοῦ Βωμοῦ καὶ τοῦ Περιβόλου του στὸ ὕπαιθρο προκάλεσε μεγάλες φθορὲς στὸν μαλακὸ σαμιακὸ ἀσβεστόλιθο ἀπὸ τὸν ὁποῖο εἶχε κατασκευαστῆ καὶ ὁδήγησε στὴν ῥιζικὴ ἀνακατασκευὴ τοῦ μνημείου κατὰ τὴν ἐποχὴ τοῦ Αὐγούστου, στὶς ἀρχὲς τοῦ 1ου αἱ. μ.χ. μὲ ἀντιγραφὴ τῶν παλαιῶν ἀρχαϊκῶν θεμάτων σὲ γκρίζο μάρμαρο.
Τὸ Θυσιαστήριο.
Στὸ ἀνώτερο μέρος του, ὁ Βωμὸς ἐκαλύπτετο μὲ πλάκα ἀπὸ πυρίμαχο ὀφείτη (ἢ ὀφίτη) πρασίνου χρώματος γιὰ τὴν τελέση τῶν θυσιῶν.
Ὁ ὀφείτης, πέτρωμα πυριγενὲς – προερχόμενο ἀπὸ διάπυρη ῥευστὴ μᾶζα μάγματός ποὺ κατόπιν στερεοποιεῖται, ἄρα πυρίμαχο καὶ πυράντοχο ὡς ὑλικὸ – θεωρεῖτο κατάλληλη ἐπιφάνεια γιὰ τὴν τελέσῃ τῶν θυσιῶν ζῴων.
Κατάλοιπα θραυσμάτων τῆς πλάκας τοῦ πρασίνου πυρίμαχου ὀφείτη, ποὺ σήμερα ἔχουν τοποθετηθεῖ εὐλαβικὰ ἐπάνω στὰ κατάλοιπα τοῦ Περιβόλου.
Λεπτομέρεια τοῦ μαρμάρινου γλυπτοῦ διακόσμου τοῦ Βωμοῦ κάτω ἀπὸ τὴν πλάκα τοῦ θυσιαστηρίου.

Ὁ Περίβολος
Ἔνας τεράστιος περίβολος μὲ κτιστὸ τοῖχο (ἀριστερά), ὕψους 5-7 μ., περιέβαλε τὸν κυρίως Βωμὸ ἀπὸ τρεῖς πλευρές. Ὁ προστατευτικὸς περίβολος βρισκόταν σὲ ψηλότερο ἐπίπεδο στὸ ὁποῖο ὁδηγοῦσε μαρμάρινη κλίμακα.
Ἡ Βορειοδυτικὴ γωνία τοῦ Περιβόλου. Σὲ ἐσοχὴ δεξιά, ὁ Μέγας Βωμός.

Ὁ τοῖχος τοῦ Περιβόλου εἶχε διακοσμηθῆ στὸ ἐπάνω μέρος μὲ ζωφόρο ἀπὸ σφίγγες καὶ ἄλλα ζῷα, ἀλλὰ καὶ ζώνη ἰωνικοῦ κυματίου μὲ τεράστια «ᾠά», ἀνθέμια καὶ λωτούς.
Στὴν φωτογραφία, διαφορὰ μέλῃ τοποθετημένα ἐνδεικτικά.

Λεπτομέρεια τοῦ γλυπτικοῦ διακόσμου τοῦ Περιβόλου..
Λεπτομέρεια τοῦ γλυπτικοῦ διακόσμου τῆς βάσεως τοῦ Περιβόλου.

Σχεδιαστικὴ ἀναπαράστασις τοῦ Μεγάλου Βωμοῦ.
Παραδίδεται ὅτι ἡ στάχτη ἀπὸ τὶς ἀλλεπάλληλες θυσίες εἶχε φτάση κάποια ἐποχὴ σὲ ὕψος ἀρκετῶν μέτρων.

ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΣΑΜΟΥ
Κρανίο θυσιασμένου βοδιοῦ, σπάνιο ἀρχαιολογικὸ εὕρημα ἀπὸ τὸν χῶρο τοῦ Μεγάλου Βωμοῦ.

Νεφέλη Ὠκεανίς