Τι σημαίνει ελεύθερη βούληση και ποιες φυσικές διεργασίες μπορούν να οδηγήσουν σε αυτή; Ποια η σύνδεση με την τυχαιότητα και πως μπορεί κανείς να στηρίξει μη αιτιοκρατικές -και μάλιστα ελεγχόμενες από κάτι- ηλεκτροχημικές διεργασίες στο μικρόκοσμο των φορτίων που διατρέχουν τον ανθρώπινο εγκέφαλο όταν αυτός σκέφτεται και αποφασίζει;Και τι θα μπορούσε να σημαίνει αυτό το «ελεγχόμενες»  για την επιστήμη; Ας πάρουμε τα πράγματα με τη σειρά κάνοντας μία υπόθεση.

Ένας μαθητής, τελειώνει το λύκειο. Πρέπει να καταθέσει το μηχανογραφικό δελτίο και έχει ένα δίλημμα. Να σπουδάσει πληροφορική, ή μήπως να γίνει μηχανικός; Θα ζυγίσει τα δεδομένα και θα καταλήξει. Αυτή η απόφαση θα περάσει από διχάλες-σταυροδρόμια. Σε καθένα από αυτά, η σκέψη θα στρίβει προς εκεί που η παιδεία και τα προσωπικά βιώματα οδηγούν. Μονοσήμαντες στροφές θα πραγματοποιούνται όταν η «επιλογή» γίνεται με σιγουριά. Σε κάθε αβέβαιη διχάλα, ο μαθητής θα στέκεται λίγο περισσότερο. Θα ζυγίζει τα υπέρ και τα κατά και εύκολα ή δύσκολα θα επιλέγει το δρόμο που θα ακολουθήσει. Θα συμβαίνουν και αναδράσεις. Και μπορεί τη δεύτερη φορά που θα περνάει η σκέψη από κάποιο σταυροδρόμι, η απόφαση να είναι διαφορετική. Αυτό θα συμβεί αν στην πορεία ο μαθητής μαζέψει κι άλλα δεδομένα και τα ανεβάσει στη ζυγαριά. Κάποια στιγμή, οι σκέψεις του θα φτάσουν στο τέλος του δρόμου και ο μαθητής θα έχει αποφασίσει.

Το ερώτημα είναι: Υπάρχει κάτι που θα μπορούσε να αλλάξει την απόφαση αυτή; Υπάρχει έστω κι ένα μικρό και ασήμαντο σταυροδρόμι που αν ο μαθητής ξαναβρισκόταν εκεί χωρίς νέα δεδομένα θα μπορούσε να αποφασίσει διαφορετικά; Και πως θα μπορούσε να εξηγηθεί επιστημονικά αυτό;

Σε αυτό το σημείο και προκειμένου να προχωρήσει η υπόθεση,  θα παρομοιάσουμε τη σκέψη του μαθητή με μία μπάλα από ένα φλίπερ και τα εγκεφαλικά κύτταρα στα οποία κινείται με το ίδιο το φλίπερ. Τώρα πρέπει να φανταστούμε τη μπάλα να πλησιάζει από το πάνω άκρο του φλίπερ κυλώντας αργά παράλληλα προς τα πλαϊνά τοιχώματα του φλίπερ και προς το κέντρο μιας παθητικής σπόντας.

Η κλασική φυσική δεν αφήνει περιθώρια σε δύο απόλυτα ίδια συστήματα στον ίδιο χωροχρόνο και με τις ίδιες επιδράσεις να εξελιχθούν διαφορετικά. Για την κλασική φυσική, αν η μπάλα κινείται όντως προς το κέντρο της σπόντας, δε θα ξεφύγει ποτέ από αυτή μένοντας σε μία κατάσταση ασταθούς ισορροπίας. Οπότε από τη μεριά της κλασικής φυσικής, το ενδεχόμενο η ελεύθερη βούληση να μπορέσει να στείλει τη μπάλα αριστερά ή δεξιά δεν υπάρχει. Ίδια δεδομένα, ίδιο αποτέλεσμα. Αν δεν αλλάξει το μυαλό του μαθητή δεχόμενο νέα ερεθίσματα, θα βρίσκεται πάντα σε αδιέξοδο. Κι όταν αλλάξει, θα στείλει τις σκέψεις του μονοσήμαντα ή αριστερά ή δεξιά, ανάλογα με την πορεία σύγκρουσης της μπάλας με τη σπόντα.

Στο σημείο αυτό, έρχεται η κβαντομηχανική με τελείως διαφορετικές θεωρήσεις. Και γκρεμίζοντας την αιτιοκρατία από ολόκληρο το σύμπαν τη γκρεμίζει και από τις σκέψεις. Γιατί οι σκέψεις έχουν να κάνουν με το μικρόκοσμο και στο μικρόκοσμο δε νοείται αιτιοκρατία. Θα αφήσουμε στην άκρη το κατά πόσο αυτή η θεώρηση είναι σωστή ή όχι, γιατί δε μας αφορά επί του παρόντος. Η ουσία είναι πως η κβαντομηχανική απλά δέχεται πως υπάρχουν όλες οι πιθανότητες. Μπορεί ο μαθητής να βρεθεί σε αδιέξοδο. Μπορεί όμως και να περάσει ένα μικρό φορτίο από τη μία κατεύθυνση, οδηγώντας τη σκέψη δεξιά ή αριστερά. Αλλά τι θα είναι αυτό που θα οδηγήσει τη μπάλα όταν στη θεώρηση της κβαντομηχανικής πρόκειται για κύμα πιθανοτήτων; Η τύχη!

Τι μένει για την περίπτωση της ελεύθερης βούλησης; Τίποτα! Αν προσπαθήσουμε να φανταστούμε ένα μηχανισμό που η επιστήμη να μπορεί να στηρίξει την αλήθεια του, είναι αδύνατο. Ελεύθερη βούληση θα σήμαινε πως τη στιγμή που η σκέψη φτάνει στο σταυροδρόμι έχοντας πιθανότητες να κινηθεί προς οπουδήποτε, έρχεται το κόκκινο κάτι της πέμπτης γραμμής αυτής της ανάρτησης και στέλνει τις ηλεκτροχημικές διεργασίες προς συγκεκριμένη διαδρομή, υπερφυσικά, μεταφυσικά ή παραφυσικά…

Οι ντετερμινιστές (οπαδοί της αιτιοκρατίας) θεωρούν πως οι σκέψεις εξελίσσονται μονοσήμαντα. Αντίθετα, οι κβαντομηχανικοί, αφήνουν πολύ χώρο στο τυχαίο. Αν όμως προσπαθήσουμε να βρούμε κάτι που θα στηρίξει την ελεύθερη βούληση, καταλήγουμε αποκλειστικά μακριά από τις φυσικές επιστήμες…